Adres: Ten Bergh 3 – Spoordonk (bij Oirschot) (oude rentmeesterwoning)
Met grote waarschijnlijkheid kan men aannemen dat met de in Spoordonk nog bestaande rentmeesterwoningop het oorspronkelijke kastelencomplex van huize ‘den Bergh’, hetzelfde gebouw wordt bedoeld als het neerhuisof nederhuijs of nederhuysinghe zoals aangehaald tussen 1674 en 1772 in de Oirschotse archiefstukken. Als dat zo is, werd het tussen 27-12-1683 en 1705 verhuurd aan Jan Janssen van de Lusdonck. (zie verder op deze pagina)
Het is niet bekend wanneer het oorspronkelijke kasteelcomplex ‘Den Bergh’ gebouwd werd. Volgens diverse bronnen zou dat in de 14e eeuw zijn. Echter, er is ter plekke nooit geen archeologisch onderzoek verricht. Bij de restauratie van de nog aanwezige watermolen is daar ook geen opheldering uit gekomen. De molen maakte trouwens deel uit van hetzelfde complex waarbij de nog bestaande rentmeesterwoning, diverse landerijen en het kasteel ‘den Bergh’ hoorde. Dit kasteel is in de achttiende eeuw gesloopt.
Het Oirschotse bezit bestond uit het adellijk huis ‘den Bergh’ door water omgeven, met bijgebouw, binnenhoven, tuinen, boomgaarden, landerijen, hooischelf, visrecht en de ‘verloren kost’, met nog een aantal percelen land in de herdgang Spoordonk bij Oirschot.
De ‘nederhuysinghe’ behorende tot bovengenoemd kastelencomplex wordt in 1725 alsvolgt omschreven: “een woonhuysinghe, schuere, stallinge, schop ende verkenskoije met de helft in den benedenhoff, gereserveert het brouwhuis met de helft van een gebondt ende den oversteeck off afdack in voorschreven schuere”.
Omschrijving: ‘Nederhuysinghe’ (neer- of nederhuis): (gevonden in diverse literatuur)
1) Een bijgebouw van een kasteel of buitenplaats, zoals: een koetshuis, stal, poorterwoning of tuinmanshuis.
2) Een kasteelboerderij.
Gezien de omschrijving uit 1725 van dit gebouw en de omschrijvingen in gevonden literatuur is het dus zeer aannemelijk dat met het neerhuis hetzelfde gebouw genoemd wordt als de nog bestaande rentmeesterwoning. De rentmeesterwoning werd vroeger ook als poorterwoning aangeduid.
Nadere uitleg:
1674 > Volgens een kwitantie verwierf Catharina Stevens te Brussel de kopen een, vier en zeven van de allodiale goederen van de familie van Merode onder Oirschot, waaronder kasteel ‘den Bergh’ met het neerhuis.
27-12-1683 > Catharina Stevens, vrouwe van Hilvarenbeek, Diessen etc. verhuurt het neerhuis bij kasteel ‘den Berch’ in Spoordonk voor 6 jaar aan Jan Janssen van de Lusdonck. (zie note.1)
04-01-1699 > Kasteel ‘den Bergh’ is in het bezit van Philip de Cort, zoon van Catharina Stevens. De ‘Nederhuysinghe’ bij zijn kasteel verhuurt hij opnieuw voor een periode van 6 jaar aan Jan Janse van de Lusdonck , reeds bewoner tijdens het leven van Catharina Stevens.Tot zijn overlijden op 4-6-1748 is Philip daar woonachtig. (zie note 1)
04-02-1715 > Philipus de Cort verhuurt het neerhuis bij ‘Huis Ten Bergh’ in Spoordonk voor 11 jaar aan Jacob Coppens, molenaar op watermolen.
10-03-1725 > Dirck Jan van Nuenen huurt van Philip de Cort, die zijn moeder opvolgde in de allodiale Oirschotse goederen, zoals kasteel ‘den Bergh’, de neerhuizinge bij dit kasteel voor 50 gulden ‘voorlijf’ per jaar naast meerdere andere lasten. Jaarlijks moet Dirck Jan van Nuenen 1200 pond dakstro leveren om de daken van het nederhuis en de schuur te dekken.
25-11-1755 > Theodorus van Dooren verkoopt als gemachtigde van Guilhelmus Johannes de Cort aan Godefridus Dominicus Carolus ridder de van der Schueren, “een adelijck huijs genaamd den Bergh mette neerhuijsinge, hoven, twee vijvers met de visserijen aan de Aa (=nu de Beerze), Scheffelberg en den Verlooren Kost, groot 20 lopen, gelegen te Spoordonk bij de watermolen.”
15-12-1772 > Toewijzing publiekelijke verkoping goed ‘den Bergh’ door Godefridus Dominicus Carolus ridder de van der Schueren, gepensioneerd luitenant, wonende te Oirschot, om binnen 1,5 jaar (=18 maanen) te worden afgebroken. De eigenlijke ‘kasteelwoning’ en de ‘neerhuysinghe‘ of boerenwoning met een brouwerij wordt gekocht door C.H.J. Sweerts de Landas. Bewoner van het ‘kasteel’ op dat moment is Godefridus Dominicus Carolus ridder de van der Schueren. Bewoner van de ‘neerhuysinghe’ op dat moment is Dielis Jans Essens.
Note.1 > Jan Janssen van de Lusdonck = (zeer waarschijnlijk) Joannes Janssen van de Lusdonck gedoopt op 24-1-1651 in Oirschot en overleden tussen 31-5-1724 en 31-8-1741. Hij was gehuwd met Wilhelmina Eijmersd van den Berck, en een zoon van Joannes Joannis van den Lusdonck X Maria Joannes Schellekens.
Bron: Oog op Oirschot door H.J.M. Mijland, L.M. van Hout en Drs. J.P.J. Lijten; Campinia XIII: De Oirschotse periode van de familie de Cort, halfheren van Hilvarenbeek door Jef van Gils; Campinia VIII: Verkoping van het huis ‘den Bergh’ te Spoordonk in 1672….., en een eeuw later; Campinia VI, VIII, IX > Huis te Bergh Oirschot-; Kastelen in Brabant door Peter van der Wielen; Naamstelling door Stefan de van der Schueren (Prinsenbeek); Genealogisch onderzoek en familiegeschiedenis door Ad van de Lisdonk (Oostrum-Lb)