Familiewortels

De vernieuwde website van de familie van de Lisdonk is (nog) volop in bewerking

De wortels van de familie 

 

‘Aan de Broekstraet’

Hoe voelt het om te staan op de plek waar mijn familiewortels liggen? Eigenlijk voel ik niets, of toch wel? Het is een regenachtige, druilerige dag, helemaal geen dag om het boerenland in te trekken. Het oorspronkelijke gebied ‘Aan de Broekstraat’, in Spoordonk bij Oirschot, ligt ingesloten tussen het riviertje de Beerze, de Spoordonkse Watermolen, de Spoordonkseweg, uiteraard de Broekstraat en de Viermannekesbrug. Het geeft mij een vreemd gevoel. Hier was het, hier woonden mijn voorouders, hier kregen ze hun kinderen, hier bewerkten ze hun land, hier is het allemaal begonnen. Toch gek, je kent niemand en niemand kent jou, maar toch heb je het gevoel dat je iedereen kent, en iedereen jouw kent. Hier was het. Hier zoek ik mijn wortels. Hier zoek ik mijn roots.

Op woensdag 26 september 2007 werd ik uitgenodigd door Henk van der Schoot uit Hedel (Oirschot) voor een bezoek aan dit, voor mij, speciale gebied. Wij kenden elkaar niet, maar deze webpagina en een uitspraak over ‘de Lusdonck’, van zijn oude tante, was de aanleiding. Henk bracht me naar DÉ plek. Vanuit de Broekstraat liepen we, via het ‘Lusdonckpaadje’, naar een net geoogst groot maisveld. Hier had ik een prachtig uitzicht op de omgeving. Hier bekroop me het gevoel van, ja hier kom ik vandaan. Hier liggen mijn wortels. Hier leefden mijn voorouders. 

In de verte keek ik op de achterzijde van de Spoordonkse Watermolen en op de meanderende Beerze. Een prachtig plaatje. Mijn laarzen was ik vergeten maar de goden waren mij goed gezind en het weer was helder. Wij knoopten een gesprek aan met een toevallig aanwezige boer, Frans van Heerebeek. Als jonge boer bracht hij, net als zijn voorouders, het graan dat van zijn land kwam, over de Lusdonck, naar de watermolen, om het te laten malen. Vrij nauwkeurig wist hij te vertellen hoe de Lusdonck begrensd was. Het zogenaamde ‘Lusdonckpaadje’ was een, door Frans zelf, bedachte naam van het toegangspaadje naast zijn boerderij naar het land dat er achter lag. Misschien zet hij daar nog eens een naambordje neer. Dan kan iedereen, die er wandelt, genieten van het prachtige uitzicht. Door de ruilverkaveling in de jaren ’50 is het oude toponiem verdwenen en tevens de oorspronkelijke landindeling.

Frans vertelde, dat de grond van de Lusdonck altijd hoog heeft gelegen. Een deel is in het verleden afgegraven om de Broekstraat op te hogen. De Lusdonck lag heel duidelijk aan de meanderende Beerze. Vroeger kende men deze naam nog niet maar sprak men over lussen in de rivier. Zo moet de naam Lusendonc, zoals die in 1300 reeds gebruikt werd, zijn ontstaan. Een verhoging (DONC) in het land aan een kronkelende (LUSEN) rivier. Vandaar de naam LUSENDONC. Door de loop van de tijden werd de naam meestal als Lusdonck geschreven. Nu schrijft men over het algemeen Lisdonk. De Beerze is in de loop van de jaren verlegd. In de zestiger jaren werd de Beerze recht getrokken tot een beheerste rechte rivier, met stuwen. Daarmee was de waterbeheersing onder controle. Nu denkt men daar anders over en geeft men de natuur zijn oorspronkelijke loop terug. Maar we kunnen niet uitsluiten dat de Lusedonc genoemd is naar de lus die lag tussen de kleine Aa en de grote Aa, Langdonc geheten. Waarschijnlijk zal het een combinatie zijn van beide; het gebied, vroeger Langdonc geheten, en de lussen die door de Beerze gevormd werden. 

De Spoordonkseweg en de Broekstraat, zijn eigenlijk gewone straten in Spoordonk, alhoewel de Spoordonkseweg de verbindingsweg is tussen Oirschot en Moergestel. Boerderijen en huizen markeren de straten. Hoe oud zouden de boerderijen zijn? Niet oud genoeg om van voor 1300 te dateren. Maar misschien liggen onder de grond toch nog fundamenten, geheel of gedeeltelijk van de hoeve waar ik naar zoek. Ik ben me bewust van het feit dat hier onze eerste voorouders geleefd hebben. De werkelijke plek ken ik nog niet, maar is waarschijnlijk langs de Spoordonkseweg naast de watermolen. Toch heb ik het gevoel dat ik op bezoek ben. Hun een hand kan geven en misschien een kopje koffie drinken. Ik zal een spade moeten zoeken en gaan graven. Dat kan en mag niet. Hopelijk brengt vroeg of laat een document antwoord. Dan ga ik opnieuw op bezoek.

 

De Logt

Ook voor de Logt (Oisterwijk, iets boven Spoordonk) kan ik dezelfde vraag stellen als bij de Broekstraat. Hoe voelt het om te staan op de plek waar mijn familiewortels liggen? Eigenlijk voel ik niets, of toch wel? Ook op die dag, enkele jaren geleden, was het is een regenachtige, druilerige dag, en helemaal geen dag om het boerenland in te trekken. Het gehucht ‘De Logt’ tussen Oisterwijk en Spoordonk, bestaat en bestond uit enkele boerderijen, een klein driehoekig pleintje en veel drassige beemden. Het gaf mij ook een vreemd gevoel dat mijn voorouders hier hun land bewerkten en dat ze ook hier woonden. Het blijft raar zo’n gevoel te hebben. Maar het zijn bijzondere plekken die je moet koesteren.

 

 

Op zoek naar de wortels van de familie

Het is over het algemeen moeilijk om aan te tonen waar een familie begint te ontstaan, zeker als men 700 jaar terug in de tijd gaat. Uiteindelijk stammen we allemaal van ‘Adam en Eva’ af. U en ik zijn dus familie van elkaar. Maar zo werkt dat niet als je zoekt naar het begin van je familietak. Het is noodzakelijk een grondig onderzoek hiernaar te doen. Na een lange speurtocht en doorspitten van de nodige oude documenten is het mij gelukt voor onze eigen familie en ik kom dan terecht in ‘Spoordonk’ bij Oirschot en ‘de Logt’ bij Oisterwijk.

Alhoewel veel voorouders verspreid woonden in het Brabantse land, moet ik me voor de werkelijke wortels toch begeven binnen de driehoek Oisterwijk, Moergestel en Oirschot. Hier moet het allemaal ontstaan zijn. Dit deel van het Brabantse land bestond uit allerlei beemden, laaggelegen graslanden, die vooral in de winter onder water liepen. Ook waren er zandheuvels die in de streek van de rivieren hier en daar boven de klei- en veenvlakten van Laag-Nederland uitstaken, meestal de toppen van rivierduinen, die als zodanig aangaven hoe vroeger stroomstelsels verliepen. Hieruit is onder meer af te leiden dat de grote rivieren ook kort na de laatste ijstijd reeds stroomden in de zone waar ze nu nog gelegen zijn. Zo ook de kleine en de grote Aa, ook wel de kleine en de grote stroom genoemd, maar nu de kleine en de grote Beerze. Dit riviertje mondt ook nu uit in de Dommel en samen met een andere Aa vanuit Beek en Donk komen die weer bij elkaar bij de Citadel in ‘s-Hertogenbosch.

De ‘waternaam’ Aa behoort tot de oudste toponiemen in het Nederlandse taalgebied. Zij correspondeert met het Gotische woord ‘ahwa’ (water), dat overeenkomt met het Latijnse ‘aqua’. Op de droge zandige opduikingen in het moerassige terrein ontstonden kleine nederzettingen. Mensen vestigden zich daar en bewerkten de grond. Spoordonk daarentegen ligt in het gebied langs de weg van Moergestel naar Oirschot. Een deel van Spoordonk lag oorspronkelijk op een eiland, Langdonk genaamd. Wie nu een wandeling probeert te maken over de linkeroever komt echter bedrogen uit. Van de oorspronkelijk kleine Aa, is niets meer terug te vinden. Via oude en nieuwe plattegronden en topografische kaarten is hier en daar nog wel een beetje terug te herleiden waar deze liep. Op een kaart uit ±1540, die bewaard wordt in het Rijksarchief van ‘s-Hertogenbosch, is de oude loop nog duidelijk te zien. Een kopie hiervan hing voorheen als een soort ‘wandkleed’ aan de muur in het oorspronkelijke oud-archief in Oirschot. Nu is het ver weg opgeborgen in de archiefruimten van het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven (RHCe), en niet meer te bezichtigen. Dit soort kaarten werden meestal gemaakt om twisten over landverdeling te ‘regelen’. Maar ook op de eerste kadasterkaarten van rond 1832 is de oude loop nog terug te vinden.

De Beerze, bij Spoordonk, was reeds vroeger een meanderende rivier die ter plekke aldaar een lus vertoonde. Het ‘eiland’ binnen die lus heette Langdonk. De rivier splitste zich zodanig dat zuidelijk, de grote en de kleine Aa bij elkaar kwamen bij de kapel ‘De Heilige Eyk’, en noordelijk bij het gehuchtje ‘De Logt’, wat toebehoort aan Oisterwijk. In de loop van de tijd is Spoordonk ‘verhuisd’ en meer naar het oosten komen te liggen. De Beerze, passeert de Oirschotse weg die over gaat in de Spoordonkse weg bij de watermolen. Hier is nu door de Vereniging Natuurmonumenten een ‘bypass’ gerealiseerd om de watermolen heen, dit om de natuur zijn gang te laten gaan. De oorspronkelijke familienaam is Lusendonc, en we bevinden ons dan rond 1300. Omdat de rivier kronkelde en dus meerdere lussen had werd de aanliggende hoge grond Lusendonc genoemd. Een toepasselijke naam voor zo’n topomiem.

Terug naar mijn zoektocht naar de wortels van de familie van de Lisdonk. Nu werd er in 1405 een hoeve verkocht in Spoordonk. Deze hoeve ‘Ter Lulsdonck’ en diverse beemden in de Logt met de naam ‘Lulsdonck’ en enkele varianten daarop, spelen een belangrijke rol in erfenisverdelingen en grondverpachting van mijn voorouders. Het is niet onwaarschijnlijk dat de hoeve al veel langer bestond. Zeker is dat natuurlijk niet. Tot op heden heb ik geen ouder document gevonden. Bijna honderd jaar later in 1499 werd dezelfde hoeve nogmaals verkocht. Tot 1624 werden alle gronden die maar iets met de naam te maken hadden verkocht of gingen via erfenis over in andere handen en kregen dan over het algemeen een andere naam. Daarna worden er in de archieven geen verdelingen, verkopingen of verpachtingen meer genoemd. Waar een deel van de beemden lagen is vooral op de eerder genoemde kaart uit 1540 duidelijk te achterhalen. Zij maakten deel uit van het gebied ‘Winkel’, vroeger geheten ‘Winckel tot 43 buender’, gelegen in de Logt. Ook veel familieleden uit latere tijden kwamen van de Logt. Het gehuchtje behoorde en behoort nog tot Oisterwijk. Het is duidelijk dat hier wortels van de familie liggen. Wat betreft de hoeve kom ik tot een ander verhaal. Deze hoeve lag niet in de Logt, maar in Spoordonk zelf. In de verkoopakte van 28 juni 1405 werd vermeld:

‘Rutgherus geheten de Audenhoven heeft overgedragen aan Johannes geheten van den Doirn de Arscot alle cijnsgoederen die Waltherus en Henricus, kinderen van Wilhelmus geheten de Audenhoven bezaten in de parochie Oirschot’.

In dezelfde akte wordt genoemd: ‘de helft van een hoeve geheijten ’ter Lulsdonck’ ter plaatse geheijten Spoerdonc’.

Zie: Transcriptie van verkoopakte van 28 juni 1405

Hiermee wordt gezegd dat de hoeve daadwerkelijk in Spoordonk lag. Nu is natuurlijk de vraag, waar? Het is (nog) niet met zekerheid te zeggen, maar even voorbij de watermolen van Spoordonk is op de eerder genoemde kaart uit 1540 een hoeve getekend waarin met de hand de naam Jan van den Lusdonck geschreven staat. Deze hoeve werd trouwens op 22 januari 1533 door Gerard zoon van Henrick Jan van den Lusdonck (schepen van Oirschot) en zijn vrouw Barbara Jan Robbijaers gepacht van de heer van Petersheijm. Op die kaart werden meerdere hoeven getekend. Dit gebeurde op dezelfde wijze als bij Jan van den Lusdonck het geval was. Ook speelde de vlakbij gelegen Broekstraat, die ook nu nog bestaat in Spoordonk, een zeer belangrijke rol binnen de familie. Zeer veel familieleden woonden daar en/of hadden grond verkregen ‘aan de Broeckstraat’ door erfenisverdelingen. Op dit moment wil ik niet uitsluiten dat hier de hoeve ’ter Lulsdonck’ gestaan heeft. Zouden dan hier de werkelijke wortels van de familie liggen? Tot het tegendeel bewezen is kunnen we genoemde boerderij beschouwen als de bron van onze familie.

Wat betreft de boerderij zelf komen we in de tweede verkoop wat verder dan de eerste. Een beknopte transcriptie van het origineel, dat in het streekarchief van Eindhoven (SRE) te vinden is, in de schepenprotocollen van de vrijwillige rechtspraak uit het rechterlijk archief van Oirschot/Best 1493-1636 vertelt ons het volgende. 

Op 3 september 1499 vindt er een veiling plaats in het huis van Steven Hersel. De heren Ghijsbrecht Henrichss van der Achter en met hem Willem van Elssen ten Bosch” veilen danmet enen sondachs ghebode, om ten hoechsten te vercopen: alsulken hoef geheijten die Lulsdonck, met allen hoerder toebehoerten, hersc. van Spordonck“. Genoemde Ghijsbrecht wil die hoef geh. die Lulsdonck, metten husinghe, scuere, ende timmeringhe ende metten lande ende bemde daeraen gelegen verkopen“. Uit de akte blijkt dat hij die gekocht had van Cornelis Smeeds. Cornelis had die opgewonnen als provisoer van het gasthuijs van Oerschot”. Tijdens de veiling wil eerder genoemde Willem Van Elssen ook nog andere zaken verkopen, die Jan van Caudenbergh als procureur in zijn naam opgewonnenhad. Uit de akte blijkt ook dat de hoeve reeds 8 à 9 jaar leeg heeft gestaan. De aanwezige bieders zijn Dirck van Diepenbeeck en Ghijsbrecht Dircks Hoppener. Tijdens het bieden brandt er een kaars. Iets wat in die tijd blijkbaar de gewoonte was. Het doel van de kaars was dat op het moment dat de kaars uitging, de laatste bieder de koop mocht behouden. In deze veiling blijkt Dirck van Diepenbeeck dat te zijn. Zoals uit de akte blijkt:ende die borrende kersse is uutgegaen ende Dirck v. Diepenbeeck heeft alsoe den coep behouden tot dierre tijt‘. Door deze actie werd dus Dirck van Diepenbeeck de nieuwe eigenaar van de hoeve.  

Zie: Transcriptie van akte van 3 september 1499

Uit bovengenoemde transcriptie blijkt ook waar we aan moeten denken als we het over de hoeve hebben. Het was een huis met schuur en ‘timmeringhe‘. Aan het huis lag een stuk land en een beemd. We kunnen dit vertalen in een boerderij met erf en een moerassig stuk land met schuilhut voor de dieren.

Zoals reeds eerder gezegd moet de hoeve gestaan hebben in het gebied ‘aan de Broeckstraet‘ in Spoordonk. Oude kadasterkaarten vertellen ons dat het werd omsloten door de Spoordonkseweg, de Water- en Oliemolen, de rivier Aa (nu de Beerze), de Broekstraat en Banisveldschedijk (wat nu ook Broekstraat heet).

Uit diverse transportakten en verervingen heb ik een overzicht gemaakt van de belendende percelen zoals die genoemd werden in de stukken, gevonden in het rechterlijk archief van Oirschot. Hierdoor krijgt men toch een mooi beeld hoe de situatie ter plaatse was.

Hieruit is duidelijk te concluderen dat beempt en erf ‘de Lusdonck’ in het gebied ‘aan de Broeckstraet‘ gezocht moet worden. Het geeft tevens een goed beeld dat Jan Gerarts van de Lulsdonck (alias Jan die Verwer) de bewoner was van de hoeve. Zijn naam als Jan van der Lusdonck vinden we, zoals eerder gezegd, terug op de kaart uit 1540. Zijn buren: Ardt Vos, Willem van Catwijck en Jan die Cort vinden we als een rode draad terug in de gegevens.  

Zie: Belendende Percelen 

Ook in de Logt vond ik grond toebehorende aan onze familie. Bezien we de kaart van 1540 weer dan ontdekken we daarop de volgende percelen met daarin de volgende handgeschreven teksten.

  • Mortelbeempt Jans van den Lusdonck
  • Mortelbeempt Henrix van den Lusdonck eertijds Coemans
  • Heye ende Weije geheten Winckel (nu?) Henrick van den Lusdonck zijnde een deel van 43 buender
  • Heyen end Weyveld geheten W perceel eertijds toekomende dhr. Hermen Cleynne tot zijnder hoeve op de Logt daarna P…… Daniel van Vlierden en daarna Jan Henrix van den Lusdonck en daarna Henrick Peter van den Lusdonck

De genoemde percelen lagen trapsgewijs aan elkaar in de Logt. In de transportakten en verervingen, genoemd in het rechterlijk archief van Oirschot, is niets van bovengenoemde gronden te vinden. Onderzoek in het archief van Oisterwijk zal een en ander aan het licht moeten brengen.

Uit bovengeschreven verhaal zijn tot nu toe enkele zaken heel duidelijk geworden en die wil ik op een rijtje zetten.

  1. Vóór 1300 zijn geen gegevens beschikbaar over de naam en haar herkomst. Doch gezien de hoeveelheid gevonden gegevens rond en na 1300 moet de naam van vóór die tijd dateren.          
  2. Rond 1300 is de schrijfwijze van de naam steeds met ‘van’: van Lusedonc, van Lusendonc, van Lusdonck enz. Dit zou er op kunnen duiden dat er verwezen wordt naar het gebied langs de rivier de Beerze. We komen in ieder geval nogal veel beemden en stukken land met die naam tegen. Het is in ieder geval duidelijk dat het hier om een toponiem gaat.      
  3. Niet snel daarna, komen we alleen namen met de voorvoegsels ‘van de(r)(n)’ tegen. Dit zou er op kunnen wijze dat dan verwezen wordt naar de gevonden hoeve ’ter Lulsdonck’ die in 1405 verkocht wordt.          
  4. De  hoeve ’ter Lulsdonck’ lag in het gebied ‘in die Broeckstraet’ in Spoordonk bij Oirschot. Hij werd in 1405 verkocht en nogmaals in 1499. De hoeve heeft dan 8 à 9 jaar leeg gestaan.          
  5. De  eigenaars van de hoeve zijn achtereen geweest: Cornelis Smeeds als vertegenwoordiger van het gasthuis in Oirschot, Ghijsbrecht Henrichs van den Achter, Willem van Elssen en uiteindelijk Dirck van Diepenbeeck.          
  6. De familienaam komt zeer duidelijk alleen voor rond de lus die zich gevormd heeft in de rivier de Aa, geheten de grote en de kleine Aa (ook genoemd de Stroom en nu de Beerze geheten). De lus in de Aa liep van de Heilige Eijck via Spoordonk tot het gehucht de Logt bij Oisterwijk.          
  7. De familienaam is ontstaan uit twee delen, namelijk ‘Luse(n), Luss, Lus’ (waarschijnlijk genoemd naar de situatie zoals in punt 6 omschreven) en Donck(zandige ophoging in een drassig gebied (beemd))          
  8. De eerst gevonden familieleden waren voor die tijd grootgrondbezitters. Ze hadden verspreid over het gehele gebied rond de in punt 6 genoemde lus veel beemden, landerijen en huizen.          
  9. De genoemde huizen, landerijen en beemden uit punt 8 gingen veelal via vererving over op de kinderen en kleinkinderen.          

 

Ad van de Lisdonk (Oostrum-Lb)

 

Zie ook:

    ‘de Lusdonck’

    ‘Het Lusdonckpaadje’

    ‘Belendende Percelen’

    ‘Het ontstaan van onze familienaam’

    ‘Transcriptie van verkoopakte van 28 juni 1405’ 

    ‘Transcriptie van verkoopakte van 3 september 1499’

 

De genealogische gegevens van de hierboven vernoemde personen kunt U vinden op de:

Genealogische pagina van de familie van de Lisdonk 

 

 

Copyright © 1990-2013 – Ad van de Lisdonk (Oostrum-Lb).

bronverantwoording

laatst bijgewerkt op 18 augustus 2010

U bevindt zich op de homepage > https://www.familievandelisdonk.nl

Comments are closed.